معمولا کاربران تازه کار گنو/لینوکس برای شروع از توزیع اوبونتو استفاده می‌کنند و برای انجام کارهای خود نیازمند ابزارهای گرافیکی برای تغییرات بیشتر در میزکار و توزیع هستند. این ابزارها را معمولا با نام ابزارهای توئیک (Tweak) می‌شناسیم که با استفاده از تنظیمات خاص، مواردی را که در تنظیمات اصلی محیط رومیزی یافت نمی‌شوند را برای کاربران به ارمغان می‌آورند. کار اصلی این ابزارها انجام کارهایی است که معمولا باید از طریق خط فرمان و یا تغییر برخی فایل‌ها انجام شوند. به‌علاوه این برخی ابزارها و نرم‌افزارها نیز وجود دارند که برای بهبود و ارتقاء تجربه کاربری شما ساخته شده‌اند. این ابزار نیز در گنو/لینوکس به اشکال مختلف عرضه شده‌اند که در این مطلب به چند ابزار پر کاربرد برای توزیع یونیتی اشاره خواهیم کرد.
گفتنی است برخی از ابزار فوق ممکن است در توزیع‌های دیگر گنو/لینوکس مانند فدورا، دبیان یا مینت و … نیز به خوبی نصب شوند. هر سیستم‌عاملی کاربران مختص به خود را دارد. با این حال تمام کاربران بدون توجه به سیستم‌عامل مورد استفاده از سطح دانش مختلفی برخوردارند که برای استفاده از سیستم‌عامل و تغییرات آن نیازمند راهنمایی و یا ابزارهای شخص ثالث دارند. کاربران گنو/لینوکس نیز از افراد و سلایق مختلفی تشکیل شده است که نیاز دارند توزیع و محیط رومیزی خود را بر اساس سلایق خود بچینند. حال اگر میزکار مورد نظر آنان مثلا گنوم یا یونیتی استفاده کنند این میزکار‌ها از تنظیمات کافی جهت سفارشی‌سازی برخوردار نیستند و باید از ابزار شخص ثالثی مانند ابزار توئیک استفاده کنید. در این مطلب به معرفی تعدادی ابزار کاربردی خواهیم پرداخت که از ابزارهای ریز و درشتی تشکیل شده‌است که همگی آنان برای بهبود تجربه کاربری کاربران اوبونتو مناسب خواهند بود.
ابزار دستکاری یونیتی «Unity Tweak Tool»
ابزار توئیک یونیتی «Unity Tweak Tool» یکی از آن ابزارهایی است که برای تغییر برخی تنظیمات و انجام سفارشی‌سازی در میزکار یونیتی و اوبونتو به کار می‌رود. این ابزار به صورت پیش‌فرض در اوبونتو نصب نیست ولی توسط ای‌پی‌تی و از طریق مخازن رسمی توزیع اوبونتو به راحتی قابل نصب است. همان طور که ذکر کردیم، سیستم‌عامل اوبونتو در میزکار یونیتی از تنظیمات نسبتا کمی برای سفارشی‌سازی برخوردار است که برای انجام تنظیمات و سفارشی‌سازی آن استفاده از ابزار توئیک ضروری به نظر می‌رسد. برای تغییر قالب‌های و مضامین جی‌تی‌کی+ در اوبونتو و سیستم‌عامل گنو/لینوکس می‌بایست که قالب مورد نظر را بارگیری کرده و از حالت فشرده خارج کنید. سپس آن پوشه را در داخل پوشه قالب‌ها در شاخه خانگی کاربر درج کنید. اگر می‌خواهید یک قالب برای دیگر کاربران سیستم نیز قابل دسترسی باشد پوشه قالب را در پوشه زیر درج کنید.
/usr/share/themes
بعد از درج پوشه قالب دریافت شده در یکی از شاخه‌های مذکور، با مراجعه به ابزار توئیک یونیتی می‌توانید از بخش قالب «Theme»، قالب مورد نظر خود را انتخاب کنید. برای نقشک‌ها نیز، باید همانند قالب جی‌تی‌کی+، نقشک مورد نظر را بارگیری کرده و سپس در شاخه‌های مجاور شاخه قلب و با نام «Icons» درج کنید.
/usr/share/icons
تنظیمات دیگر مانند تنظیمات محیط کلی میزکار مانند تغییر اندازه نوار کناری جهت اجرای برنامه‌ها به مقادیر دلخواه و یا تغییر شفافیت نوار بالایی و دیگر تنظیمات پیشرفته‌تر را نیز قادر خواهید بود که انجام دهید. به عنوان نمونه چینش دکمه‌های نوار عنوان برنامه‌ها را از سمت چپ به راست تغییر دهید یا اینکه موارد پیش‌فرض دیگر در محیط رومیزی را به موارد دلخواه تغییر دهید.
ابزار حفظ حریم خصوص «Unity Privacy Indicator»
حریم خصوصی یکی از مهمترین قسمت‌هایی است که اکثر کاربران گنو/لینوکس توجه ویژه‌ای نسبت به آن نشان داده‌اند. به طور نمونه تغییرات اخیر در میزکار یونیتی در قسمت جستجو در اینترنت که باعث اعتراض کاربران زیادی حتی ریچارد استالمن نیز شد. با وجود این قسمت‌هایی که در اوبونتو ممکن است باب میل شما نباشند را می‌توانید به راحتی و توسط ابزارهای پیش‌فرض و شخص ثالث تغییر دهید.
ابزار کوچکی با نام «Unity Privacy Indicator» وجود دارد که با نمایش نقشکی به شکل چشم در نوار بالایی میزکار یونیتی، تنظیمات و گزینه‌های متعددی را برای بهبود و تنظیمات حریم خصوصی در اختیار کاربران قرار داده است. با این ابزار قادر خواهید بود تا با تنها یک کلیک جستجوی برخط و اینترنتی را از اوبونتو حذف کنید. همچنین قادر هستید که نمایش تاریخچه‌ای از فایل‌ها و پوشه‌های بازدید شده را نیز غیرفعال کنید. موارد دیگر مانند عدم نمایش فایل و پوشه‌های قرار گرفته در پوشه و روی میزکار «Desktop» یا استفاده از تصویر زمینه پیش‌فرض از دیگر امکانات و ویژگی‌های قابل تغییر توسط لیست کشویی این ابزار هستند، تغییر تصویر پس‌زمینه به تصویر پس‌زمینه پیش فرض اوبونتو، به این شکل که اگر تصویر زمینه خاصی بر روی نمایشگر بود و قصد داشتید به شکل موقت آن را به مورد پیش‌فرض تغییر دهید، قادر خواهید بود که با استفاده از یک کلیک این تغییر را انجام دهید. برای نصباین ابزار بسته نرم‌افزاری آن را دریافت کنید.
برنامه‌ها در پوشه‌های مختلف در نوار لانچر یونیتی
نوار کناری لانچر که در سمت چپ و کنار نمایشگر قرار گرفته است و برای نمایش نقشک برخی برنامه‌ها کاربرد دارد را می‌توان امضای میزکار یونیتی دانست. به شکلی که هرگاه با چنین نواری مواجه شوید، ناخودآگاه به یاد میزکار یونیتی خواهید افتاد. این نوار از اوایل پیدایش این میزکار وجود داشته و با تغییرات اندک در سال‌های اخیر مواجه بوده‌ایم. در نسخه جدید میزکار یونیتی یعنی یونیتی هشت هم که قرار است در نسخه‌های آینده اوبونتو استفاده شود از این نوار با تغییراتی استفاده شده‌است. نوار فوق امکان نمایش تمامی نقشک‌ها و برنامه‌های نصب شده را دارد. با این حال به دلیل عریض بودن (9×16) اکثر نمایشگرها در رایانه‌های کتابی امروزی، قرار دادن برنامه‌ها در آن با محدودیت مواجه است. به شکلی که ممکن است با افزودن چند نقشک دیگر جایی برای قرار دادن دیگر نقشک‌ها وجود نداشته باشد. برای رفع این مشکل می‌توانید از ابزار کوچکی استفاده کنید که برای ایجاد پوشه در این نوار ایجاد شده است. به عنوان نمونه نرم‌افزارهای مرتبط با توسعه وب را در یک پوشه با مثلا برخی بازی‌ها را نیز در پوشه دیگری قرار خواهید داد تا به راحتی بتوانید به همه آنان در این نوار دسترسی داشته باشید. همانند قابلیت مشابه جهت دسته‌بندی نرم‌افزارها در لانچر‌های اندروید و یا داک سیستم‌عامل او‌اس ده که دارای امکان قرار دادن برنامه‌ها در پوشه‌های مختلف در آنان وجود دارد.
جهت نصب این نرم‌افزار به پایگاه اینترنتی این ابزار مراجعه کنید.
کافئین برای لغو خاموشی نمایشگر
معمولا زمان‌هایی که سیستم درحال استفاده نباشد، نمایشگر خاموش خواهد شد. این موضوع باعث افزایش طول عمر باطری خواهد بود. به طور مثال اگر شما تا مدت‌زمان مشخصی از موشی و صفحه‌کلید استفاده نکنید، نمایشگر سیستم به صورت خودکار خاموش خواهد شد یا اینکه وارد صفحه محافظ نمایشگر (Screen Server) خواهید شد. با وجود اینکه این قابلیت برای مصرف انرژی و تمام نشدن باطری مفید است اما ممکن است در برخی مواقع به این قابلیت نیاز نداشته و نیاز داشته باشید که آن را غیر فعال کنید. مثلا زمانی که در حال کامپایل کدی هستید و یا در حال تماشای ویدیو یا تصویر یا مطالعه کتاب خاصی باشید، ممکن است نمایشگر ناگهان خاموش شود که برگشت به حالت عادی و روشن کردن نمایشگر ممکن است وقت شما را هدر دهد. ابزار کوچکی با نام کافئین، ایجاد شده است که همان طور که از نامش پیداست برای بیدار نگاهداشتن نمایشگر و سیستم به کار می‌رود. به این شکل که اگر این ابزار را نصب کنید، نقشک کوچکی در نوار بالایی به شکل فنجانی قهوه قرار می‌گیرد که اگر بر روی آن کلیک کنید نقشک فنجان به شکل فنجانی که از آن بخار بیرون می‌آید؛ تغییر خواهد یافت. بعد از این تغییر اگر سیستم تا چندین ساعت هم بدون استفاده باشد، نمایشگر خاموش نشده و یا صفحه محافظ نمایشگر اجرا نخواهد شد.
پایش اطلاعات سیستم در نوار بالا
پایش (Monitor) فرآیندها و کارایی و عملکرد سخت‌افزار سیستم توسط ابزار مختلفی قابل انجام است مانند ابزار پایش سیستم پیش‌فرض در گنوم که «Gnome System Monitor» نام دارد. با وجود این، ابزارهای مذکور همواره قابل دسترسی نیستند. یعنی اگر بخواهیم همیشه به این اطلاعات دسترسی داشته باشیم باید نرم‌افزارهای فوق را اجرا کنیم. اگر می‌خواهید همواره اطلاعات به دست آمده از پایش سیستم و سخت‌افزار رایانه را در اختیار داشته باشید، باید از ابزار کوچکی با نام «System Monitor Indicator» استفاده کنید. این ابزار نمایی گرافیکی از عملکرد پردازنده و بار پردازشی آن را نمایش می‌دهد که با کلیک بر روی آن، اطلاعات مختلفی مانند مقدار فضایی که از حافظه اصلی استفاده شده‌است یا اطلاعات سرعت دریافت و ارسال اطلاعات از شبکه را نیز نمایش خواهد داد. همچنین اطلاعات دیگری مانند سرعت ریختن و نوشتن اطلاعات بر دیسک‌سخت و همچنین تنظیمات ابزار نیز در این لیست باز شو، وجود دارند که به صورت لیستی کشویی در اختیار شما قرار می‌گیرند.
ذخیره انرژی برای لپ‌تاپ‌ها
سیستم‌عامل گنو/لینوکس و هسته سیستم‌عامل لینوکس در سطح گسترده‌ای از رایانه‌های قابل حمل مورد استفاده قرار گرفته‌اند. از گوشی‌های هوشمند اندرویدی گرفته تا تلویزیون‌هایی مبتنی بر فایرفاکس او‌اس که تمامی این محصولات، وسایلی هستند که مدیریت مصرف انرژی در آنان موضوعی حیاتی به شمار می‌آید. مصرف بهینه انرژی توسط سیستم عامل در لپ‌تاپ نیز بسیار کلیدی است. زیرا مصرف انرژی بهینه در رایانه‌های لوحی باعث صرفه‌جویی در مصرف باطری و بالا رفتن مدت زمان استفاده از سیستم در زمان استفاده از باطری خواهد بود. معمولا اکثر این رایانه‌ها در حدود 3 الی 4 ساعت با استفاده از باطری روشن می‌مانند که این موضوع در برخی رایانه‌های سبک و قابل حمل «آلترابوک» به حدود 9 الی 10 ساعت نیز قابل افزایش است.
با وجود این علاوه بر توانایی سخت‌افزار و مقدار ظرفیت باطری، استفاده از روش‌های جدید و بهینه در سیستم‌عامل مانند کاهش ولتاژ پردازنده در زمان لزوم یا استفاده از برخی نوآوری‌ها در سیستم‌عامل باعث کاهش مصرف انرژی خواهد بود. یکی از ابزارهایی که در گنو/لینوکس برای مدیریت و کاهش مصرف انرژی در رایانه‌های لوحی کاربرد دارد. نرم‌افزار تی‌ال‌پی (TLP) نام دارد. این نرم‌افزار با تنظیم رفتار و نحوه پردازش اطلاعات در پردازنده و یا تغییر فرکانس آن به مصرف بهینه انرژی کمک خواهد کرد. این نرم‌افزار به‌علاوه تاثیر بر کارایی پردازنده بر تنظیمات دیگری چون فعال کردن حالت صرفه‌جویی انرژی در زمان استفاده از وای‌فای را فعال کرده که باعث صرفه جویی در استفاده از انرژی در زمان استفاده از وای‌فای خواهد بود. روش نصب تی‌ال‌پی در وب‌سایت آن کاملا توضیح داده شده‌است.
ابزار حالت لپ‌تاپ (Laptop Mode Tools)
با وجود این موارد اگر استفاده از تی‌ال‌پی برایتان سخت است، می‌توانید از ابزار دیگری با نام «Laptop Mode Tools» استفاده کنید. این ابزار شامل گزینه‌های متنوعی برای توئیک و تغییر در سیستم در جهت مدیریت مصرف انرژی است که تنظیماتی مانند بلوتوث، وای‌فای و … را برای حالتی بهینه تغییر خواهد داد. این‌ابزار در نرم‌افزار اوبونتو سافتویر سنتر «Ubuntu Software Center» با همین نام در دسترس است.
نصاب راه‌انداز کارت گرافیک اینتل
در پردازنده‌های اینتل کارت گرافیکی سبک و با قدرت متوسط به پایین قرار گرفته است که پردازش کارهای ساده گرافیکی دوبعدی و سه‌بعدی را به عهده دارد. این کارت گرافیک از این جهت در پردازنده‌های اینتل قرار گرفته است تا با استفاده از آن، در زمان اجرای گرافیک‌های سبک و غیرسنگین مصرف انرژی تا سطح بالایی کاهش یابد. با وجود این در برخی از لپ‌تاپ از یک کارت گرافیک ثانویه جهت انجام پردازش‌های سنگین گرافیکی مانند بازی و … نیز استفاده می شود. مثلا اگر در حال تماشای یک فیلم با کیفیت تمام اچ‌دی باشید، این کارت گرافیک اینتل است که مسئول پردازش آن است و از پس پردازش آن نیز به خوبی بر خواهد آمد. اما اگر بخواهید پردازش سنگین گرافیکی مانند انجام بازی‌های با کیفیتی را با تنظیمات بالا انجام دهید، کارت گرافیک ثانویه اعمال مورد نیاز برای انجام را پردازش خواهد کرد.
راه‌انداز اینتل برای سیستم‌عامل گنو/لینوکس به صورت متن‌باز عرضه شده و در مخازن اکثر توزیع‌های مطرح یافت می‌شود. با وجود این راه‌انداز مذکور در توزیع‌های مختلف که با انتشار منظم طی بازه‌های زمانی خاص مثلا شش ماهه یا یک‌‌ساله منتشر می‌شوند از جدیدترین نسخه این راه‌انداز استفاده نمی‌کنند. اگر می‌خواهید راه‌انداز کارت گرافیک‌های اینتل در توزیع شما همانند توزیع‌هایی غلطان مانند آرچ‌لینوکس به‌روز باشد، از ابزار گرافیکی نصب راه‌انداز اینتل استفاده کنید. ابزار گرافیکی فوق با بارگیری و نصب جدیدترین راه‌انداز باعث می شود که همواره از جدیدترین راه‌انداز اینتل استفاده کنید. برای بارگیری فایل دبیان و نصب ابزار فوق از این پیوند استفاده کنید.
نمایش اطلاعات و جزئیات سخت‌افزاری سیستم مشابه نرم‌افزار «CPU-Z»
برای اطلاع یافتن از اطلاعات و جزئیات سخت‌افزاری سیستم مورد استفاده خود در گنو/لینوکس می‌توانید از ابزارها و دستورات خط‌فرمانی متنوعی که برای نمایش اطلاعات سخت‌افزاری سیستم به‌کار می‌روند، استفاده کنید. با این وجود دسترسی ساده و به شکل گرافیکی به اطلاعات سخت‌افزاری راه آسان‌تری برای دستیابی به اطلاعات سیستم است. کاربران ویندوز معمولا از نرم‌افزار «CPU-Z یا GPU-Z» برای نمایش اطلاعات و جزئیات پردازنده و سخت‌افزار سیستم استفاده می‌کنند که اطلاعات را در ظاهری زیبا و ساده نمایش می‌دهد. گفتنی است این ابزار برای اندروید نیز عرضه شده‌است.
نرم‌افزار متن‌باز و مشابهی نیز برای گنو/لینوکس و با نام آی‌نکس «I-Nex» وجود دارد که به وسیله گامباس «Gambas» که از زبانی شبه بیسیک استفاده می‌کند، نوشته شده‌است. گامباس (Gambas) نام یکی از گونه‌های شی‌گرای زبان برنامه‌نویسی بیسیک و همین طور نام محیط توسعه مجتمعی است که به همراه این زبان عرضه می‌شود. این زبان برنامه‌نویسی برای اجرا شدن بر روی لینوکس یا دیگر سیستم‌عامل‌های شبه یونیکس نظیر فری‌بی‌اس‌دی طراحی شده است. گامباس یک نام بازگشتی است و مخفف (Gambas Almost Means Basic) است که به فارسی می‌شود «گامباس تقریبا به معنی بیسیک است». گامباس همچنین واژه‌ای است که در زبان اسپانیایی برای توصیف میگو استفاده می‌شود. لوگوی پروژه هم از میگو گرفته شده است. گامباس در مخزن نرم‌افزاری برخی از توزیع‌های لینوکس از جمله دبیان، فدورا. مندریوا و اوبونتو گنجانده شده است. یک نسخه ویندوز از گامباس هم وجود دارد که تحت سیگوین اجرا می‌شود. هرچند که این نسخه نسبت به همتای لینوکسی خود بسیار کمتر مورد آزمایش قرار گرفته و فقط خط فرمان را در بر می‌گیرد. (ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد)
نمایش اطلاعات و جزئیات دیسک سخت به صورت گرافیکی
امروزه فضای ذخیره‌سازی در دیسک سخت و حافظه‌های جانبی امروزی بسیار بیشتر از فضای قابل استفاده در دیسک سخت‌های گذشته است. برای مثال اگر از یک دیسک‌سخت مکانیکی با فضای یک یا چند ترابایت استفاده کنید، مشکل خاصی در ذخیره اطلاعات خود نخواهید داشت. با وجود این ظرفیت ذخیره‌سازی اطلاعات در دیسک‌های اس‌اس‌دی (SSD) به دلیل هزینه بالا از محدودیت‌های بیشتری برخوردار است. به عنوان مثال اگر از یک آلترابوک استفاده کنید با فضایی در بازه 128 گیگابایت تا حداکثر 512 گیگابایت مواجه خواهید بود که برای ذخیره اطلاعات ممکن است کافی نباشند. همچنین اگر از طریق یک ماشین مجازی نیز سیستم‌عامل خود را نصب کرده‌اید نیز با مشکل کمبود فضای ذخیره‌سازی مواجه خواهید بود.
در این هنگام ممکن است فضای ذخیره‌سازی شما برای ذخیره اطلاعات کافی نباشد و با پیغام عدم وجود فضای خالی روی دیسک مواجه شوید. برای رفع این مشکل باید مقداری از موارد غیر ضروری را از فضای حافظه جانبی خود پاک کنید. برای پاک کردن اطلاعات و یافتن فایل‌های مختلف در فضای حافظه مجازی ابزار گرافیکی و ساده‌ای قرار دارد که با استفاده از نمودار و گرافی زیبا، فایل‌ها و اطلاعات ذخیره شده در حافظ مجازی را نمایش می‌دهد. با مشاهده این اطلاعات خواهید توانست به فایل‌ها و اطلاعاتی که فضای بیشتر را از دیسک سخت اشغال کرده‌اند را یافته و به حافظه جانبی قابل حمل خود انتقال دهید. مثلا اگر فیلی بر روی حافظه جانبی اصلی ذخیره کرده‌اید و حجم بالایی دارد، می توانید آن را به حافظه قابل حمل خود انتقال دهید. ابزار مذکور تحلیل‌گر سطح استفاده از دیسک «Disk Usage Analyzer» نام دارد.
پاک‌کردن اطلاعات اضافی از سیستم
به احتمال زیاد با نرم‌افزارهای پاک‌کننده خودکار اطلاعات اضافی مانند سی‌کلینر (CCleaner) آشنایی دارید. این نرم‌افزار جهت حذف اطلاعات اضافی و بی‌فایده از سطح سیستم‌عامل ویندوز به‌کار می‌رود که اخیرا ویرایشی از این ابزار برای سیستم‌عامل اندروید نیز معرفی شده است. ابزار فوق با تحلیل و بررسی فایل‌های موجود در حافظه جانبی، آن دسته از اطلاعات و مواردی که به درد نمی‌خورد را لیست کرده و به راحتی می‌توانید آنان را پاک کنید.
نرم‌افزار مشابه این نرم‌افزار در گنو/لینوکس، نرم‌افزارهای مختلفی را شامل می‌شود که یکی از برترین ابزارها، نرم‌افزار «BleachBit» است. این ابزار مشابه با ابزار سی‌کلینر، اطلاعات سیستم و حافظه جانبی را تحلیل کرده و اگر فایل‌ها و اطلاعات اضافی و بدردنخوری را پیدا کرد، آنان را لیست کرده و در صورت دلخواه می‌توانید آنان را حذف کنید. پاک‌کردن اطلاعات تاریخچه و کش نرم‌افزارهایی چون فایرفاکس، کروم و کرومیوم نیز از دیگر امکانات این نرم‌افزار به شمار می روند. این نرم‌افزار نیز از طریق نرم‌افزار اوبونتو سافتویر سنتر قابل نصب است.
برخی از ابزارهای معرفی شده در بالا فقط در توزیع اوبونتو قابل نصب و استفاده هستند و یا اینکه بدون یونیتی کار نمی‌کنند. با وجود این برخی از ابزارهای معرفی شده در سیستم‌عامل‌های دیگر مانند مینت و فدورا نیز قابل نصب هستند. ابزار مذکور تنها ابزارهای قابل استفاده برای بهبود تجربه کاربری در اوبونتو نیستند، با این حال ابزار معرفی شده در این مطلب از ابزارهای خوبی تشکیل شده است که با نصب این ابزار تجربه کاربری بهتری را در اوبونتو تجربه خواهید کرد.
منبع: salam-donya
